Door Anton Bosgieter (Universiteit Leiden)

In deze blogbijdrage wil ik iets vertellen over mijn bachelorscriptie « Une étude comparative entre Les Liaisons dangereuses et 위대한 유혹자 : Comment le roman laclosien a été recontextualisé dans le cadre du cinéma coréen moderne », die verkozen is tot de winnaar van de Scriptieprijs Frans 2022, en daarbij ook over de veelzijdigheid van onderwerpen die de Franse literatuur in zich draagt wat betreft onderzoeksmogelijkheden voor jonge wetenschappers.

Vaak wordt door studenten van de opleiding Franse Taal en Cultuur gedacht dat het onderwerp van een verslag of essay, waarvoor een onderzoek moet worden uitgevoerd, aan twee eisen moet voldoen: deze moet, in de eerste plaats, over iets overwegend Frans(taligs) gaan en, daarnaast, sterk verbonden zijn met landen van la Francofonie. Het is zeker waar dat het onderwerp niet volkomen los kan staan van de Franse taal en/of cultuur waar tijdens colleges aandacht aan is besteed, maar op geen enkele wijze ben je als student verplicht deze basis in je problematiek volledig in te kaderen: creativiteit, originaliteit, en daarbij ook persoonlijke interesses, zijn niet alleen voor het kiezen van je onderwerp en je onderzoek dat je wilt uitvoeren van onschatbare waarde, het vergroot ook de kwaliteit van de tekst die je schrijft!

Voor mijn eindwerkstuk heb ik onderzoek gedaan naar het verhaal van Les Liaisons dangereuses (1782) van Choderlos de Laclos. Deze even tijdloze als grenzeloze briefroman heeft een ongekend naleven in de vorm van adaptaties, herschrijvingen en verfilmingen. Tijdloos, omdat ruim twee eeuwen na publicatie Les Liaisons nog altijd onderwerp van interesse van regisseurs blijkt te zijn; grenzeloos, omdat deze verfilmingen zich niet beperken tot de West-Europese zeshoek. Naast Amerikaanse, Braziliaanse en Chinese varianten van het verhaal heeft de Zuid-Koreaanse romantische komedie The Great Seducer (2018) haar verhaallijn op de ophefmakende roman van Laclos gebaseerd en zo de adaptatietraditie voortgezet.

Uiteraard biedt deze verfilming ruimte voor een interessante analyse, vooral om dat deze serie nog niet eerder is bestudeerd. De opmerkelijke adaptatie van Laclos’ subversieve roman door de Koreaanse filmindustrie, die bekend staat om haar conservatieve, romantiek-georiënteerde en vooral kindvriendelijke televisieseries stipt namelijk een relevante problematiek aan. In mijn scriptieonderzoek behandel ik daarom de hercontextualisering van het verhaal middels de theorie van transcultural adaptation, hoofdzakelijk gebaseerd op het werk van Linda Hutcheon. De hoofdvraag van het onderzoek is eenvoudig maar tweedelig: aan de ene kant wordt het proces van genreverandering onderzocht, voornamelijk aan de hand van het hoofdthema ‘libertinisme’, en aan de andere kant volgt er een analyse van de herculturalisering van de sociaalhistorische context waar het originele verhaal in geplaatst is.

In het eerste deel van het onderzoek – na een kort inleidend hoofdstuk over enkele basisprincipes van de neoconfucianistische ideologie en de (steeds populairdere) huidige Koreaanse cinema (K-drama) – behandel ik het hoofdthema van Les Liaisons dangereuses: libertinisme. Deze briefroman vertelt het verhaal van de Markiezin van Merteuil en haar voormalige minnaar, de Burggraaf van Valmont, twee libertijnen die in hun correspondentie plannen maken om anderen te corrumperen. Wanneer Merteuil met Valmont een weddenschap aangaat om de vrome, voorbeeldige Presidente van Tourvel te verleiden en haar hart te winnen, valt deze gevaarlijke Don Juan daadwerkelijk voor haar, wat leidt tot een felle confrontatie tussen beide protagonisten.

Hoewel aanzienlijk gemoderniseerd en geromantiseerd, heeft de verhaallijn van The Great Seducer een gelijkaardige structuur. Cho Soo-ji en Kwon Si-hyun, die respectievelijk overeenkomen met de Markiezin van Merteuil en de Burggraaf van Valmont, gaan de weddenschap aan met als doel het hart van de jonge, voorbeeldige student Eun Tae-hee door Si-hyun te laten breken. Eenmaal aan zijn versierproject begonnen, ontdekt hij echter zijn ware gevoelens voor zijn slachtoffer, en stelt hij deze boven zijn loyaliteit aan zijn complotgenoten, Soo-ji en Lee Se-joo, tot grote ergernis van zijn voormalige minnares.

De hoofdpersonen van The Great Seducer. Van links naar rechts: Eun Tae-hee, Kwon Si-hyun, Cho Soo-ji, Lee Se-joo.

Een interessante observatie met betrekking tot Merteuil en Valmont aan de ene kant, en Soo-ji en Si-hyun aan de andere, is de manier waarop de serie de concepten van ‘libertinisme’ en ‘libertijn’ heeft overgenomen voor het Koreaanse publiek. De Franse aristocraten die Laclos in zijn werk veroordeelt worden afgebeeld als jongvolwassenen wier gedrag afwijkt van de neoconfucianistische waarden van de Koreaanse samenleving. Duidelijke voorbeelden hiervan zijn educatie-weerzin, openlijke hartstocht (van het Engelse skinship) en individualisme.

Desalniettemin kent Kwon Si-hyun, de Koreaanse evenknie van Valmont, een andere ontwikkeling dan die van laatstgenoemde rokkenjager. De paradox was uiteraard al zichtbaar: de serie moet de stoere loverboy Si-hyun al vroeg in het verhaal omtoveren tot een charmante jongen die dient als relatiemateriaal. In zijn transformatie tot de romantische held van het Koreaanse verhaal wordt Si-hyuns goede kant sterker benadrukt dan zijn immorele kant. Dit kenmerk van de Koreaanse romcom, het verafgoden en idealiseren van (vooral) mannelijke protagonisten, is uitgewerkt op basis van cultureel bepaalde, neoconfucianistische waarden, zoals zijn respect voor ouderen, het belang van familierelaties en de zoektocht naar platonische liefde. Het libertinisme, zoals dat in de brieven van Merteuil en Valmont wordt uitgeoefend, speelt op deze manier enkel een marginale rol in de Koreaanse verfilming.

In de scriptie behandel ik vervolgens de vraag in hoeverre de sociaalhistorische context van Les Liaisons dangereuses in The Great Seducer is overgenomen. De briefroman van Laclos was beduidend anders dan bijvoorbeeld Rousseaus La Nouvelle Héloïse: hij bevat scherpe kritiek op de Franse maatschappij onder het Ancien Régime, in het bijzonder de hypocrisie van de aristocratie en de ondergeschikte rol van de vrouw in de Franse samenleving. Van beide punten onderzocht ik of en hoe deze in de melodramatische Koreaanse verfilming zijn overgenomen.

Allereerst, in modern Zuid-Korea heerst nog altijd een door neoconfucianistische normen gevoede inferieure positie van de vrouw, die geacht wordt thuis te blijven en het huishouden te doen. Ondanks de patriarchale samenleving waarin het verhaal zich afspeelt, beeldt The Great Seducer veel en ook zeer sterke vrouwelijke personages af. Deze hoofdpersonen tonen zich niet alleen erg zelfredzaam, ze hebben ook een hogere, meer geadoreerde positie dan enkelen van hun mannelijke tegenspelers. Daarmee draagt de serie een belangrijk argumentatiepunt aan wat betreft de onmisbare rol van de vrouw/moeder in het nog altijd door mannen gedomineerde Korea.

Ten tweede is de overeenkomst tussen de hogere sociale klassen in prerevolutionair Frankrijk en die in hedendaags Zuid-Korea duidelijk zichtbaar. Het verhaal speelt zich af in de exclusieve klasse van de chabeol, de Zuid-Koreaanse vorm van een miljoenenbedrijf. Niet alleen in het echte leven zijn dit soort multinationals vaak het middelpunt van kritiek, Koreaanse TV-series spelen geregeld met het verschijnsel van ambtelijke corruptie binnen deze bedrijven. Ook voor The Great Seducer heb ik aangetoond dat het blootleggen van de machtspositie en -misbruik van chaebol tegenover minder welvarende families overeenkomt met de kritische houding van Laclos ten opzichte van de Franse aristocratie tegenover de bourgeoisie.

Tijdens mijn onderzoek heb ik twee persoonlijke interessegebieden op interessante wijze met elkaar mogen samenvoegen. Aan de ene kant heb ik me uiteraard verdiept in de briefroman Les Liaisons dangereuses en zijn publicatiecontext, en aan de andere kant heb ik mijn interesse in de Koreaanse cultuur, en vooral K-drama, mogen uitwerken door onderzoek te doen naar de Koreaanse samenleving en cinema. Het bewijst dat onderzoek in de Franse literatuur zich niet beperkt tot alleen Frankrijk of la Francophonie. Ik hoop op deze manier ook toekomstige studenten, geïnteresseerd in de Franse literatuur, te wijzen op de originele mogelijkheden die taal- en cultuurstudies bieden bij het schrijven van een (eind)werkstuk.